W dniach 4-10 maja 2015 r. troje członków Polskiego Towarzystwa Służb Ochrony
Przyrody uczestniczyło w wyjeździe studyjnym do Portugalii. Była to wizyta zorganizowana
przez pracowników Wigierskiego Parku Narodowego w ramach projektu LIFE11
NAT/PL/000431: Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 2000
„Ostoja Wigierska” oraz Nadleśnictwa Głęboki Bród w ramach projektu LIFE11 NAT/PL/428
„Czynna Ochrona nizinnych populacji głuszca na terenie Borów Dolnośląskich i Puszczy
Augustowskiej”
Wyjazd studyjny, polegający na spotkaniach z przedstawicielami instytucji
realizujących unijne projekty z programu LIFE, miał na celu poszerzenie wiedzy na temat
europejskich inicjatyw zmierzających do ochrony przyrody, nawiązanie międzynarodowych
kontaktów i inspiracji co do dalszej działalności PTSOP.
Jako pierwszy został zaprezentowany projekt LIFE12 NAT/PT/950 „TAXUS –
Restoring yew thickets [9580 * Mediterranean Taxus baccata woods]” („Odbudowa zarośli
cisa Taxus baccata”). Projekt realizowany jest przez stowarzyszenie „Quercus” – Associação
Nacional de Conservação da Natureza. Jest to największa organizacja pozarządowa zajmująca
się ochroną przyrody w Portugalii. Uczestnicy wizyty studyjnej spotkali się z koordynatorem
projektu, Nuno Fornerem, który przedstawił cele, założenia oraz dotychczasowe działania i
efekty w ramach trwającego projektu. Projekt trwa 42 miesiące. Rozpoczął się 1 lipca 2013 r.
i zakończy się z końcem roku 2016. Jego łączny budżet wynosi 376 820 Euro. Celem projektu
jest odtwarzanie cennego siedliska przyrodniczego zarośli cisowych.
Zarośla cisowe to cieniolubne siedliska, występujące na brzegach rzek, w zamkniętych
dolinach górskich. W Portugalii są to siedliska rzadkie lub reliktowe. Głównym gatunkiem w
tym siedlisku jest cis pospolity, oprócz niego w różnym stopniu występują także inne gatunki,
takie jak ostrokrzew kolczasty (Ilex aquifolium), brzoza, dąb szypułkowy (Quercus robur),
dąb pirenejski (Quercus pyrenaica) i jarząb pospolity (Sorbus aucuparia). Cis pospolity w
Portugalii występuje jedynie na dwóch stanowiskach objętych Naturą 2000: w Peneda-Gerês
oraz Serra da Estrela. Największym zagrożeniem dla tego gatunku są obecnie pożary,
bezpośrednie wycinanie, zgryzanie oraz wypieranie przez inwazyjne gatunki obce. W ramach
projektu zaplanowano posadzenie 10 tys. cisów oraz kolejnych 15 tys. sadzonek innych roślin
charakterystycznych dla odtwarzanego siedliska. Projekt ma także cel edukacyjny. Do
społeczeństwa ma dotrzeć m. in. poprzez czasopismo „Quercus Ambiente”.
Pierwsze spotkanie miało miejsce w Manteigas, w siedzibie Parku Naturalnego Serra
da Estrela. Udział w nim wzięli – koordynator projektu LIFE TAXUS ze stowarzyszenia
„Quercus”, Nuno Forner, dyrektor Parku Przyrodniczego Serra da Estrela – przedstawiciel
Instytutu Ochrony Przyrody i Lasów (ICNF) oraz leśniczy z terenu Parku Przyrodniczego
Serra da Estrela, na którego terenie realizowane są zadania w ramach projektu LIFE TAXUS.
W trakcie spotkania koordynator projektu przedstawił cele, działania i dotychczasowe
efekty trwającego projektu, pracownik Parku Naturalnego Serra da Estrela zaprezentował
walory naturalne parku, a także zagrożenia dla ochrony przyrody na jego terenie, zaś dyrektor
Parku omówił zasady funkcjonowania i zarządzania obszarem chronionym Serra da Estrela.
Uczestnicy wizyty studyjnej z ramienia Wigierskiego Parku Narodowego oraz
Polskiego Towarzystwa Służb Ochrony Przyrody przedstawili obszar chroniony WPN i
podzielili się własnymi doświadczeniami z zakresu realizacji projektu z programu LIFE, a
przedstawiciele Nadleśnictwa Głęboki Bród – Dorota Ławreszuk (koordynator regionalny
projektu LIFE11 NAT/PL/428) i Joanna Hołubowicz, przedstawiły ochronę przyrody w
Puszczy Augustowskiej oraz realizację projektu „Czynna Ochrona nizinnych populacji
głuszca na terenie Borów Dolnośląskich i Puszczy Augustowskiej” w ramach programu LIFE.
Podczas spotkania omówiono aspekty formalne realizacji projektów.
Po spotkaniu odbyła się całodniowa wizyta w terenie. Uczestnicy poznali środowisko
przyrodnicze gór Serra da Estrela, typowe dla niego gatunki, a także zapoznali się z
najważniejszymi problemami ich ochrony. Obejrzeli dotychczasowe efekty działań w ramach
projektu, m. in. polegających na nasadzeniach cisa i innych gatunków rodzimych oraz na
dostosowaniu środowiska na potrzeby tych gatunków, między innymi usuwaniu
zagrażających im gatunków obcych.
Następnie uczestnicy wizyty studyjnej udali się na północ kraju i kolejnego dnia
odwiedzili Park Narodowy Peneda-Gerês – jedyny park narodowy w Portugalii. Wizyta
rozpoczęła się od spotkania w siedzibie Parku Narodowego z dyrektorem Parku,
pracownikiem Parku oraz z Estevão Portela-Pereira – ekspertem fitosocjologiem z Instytut
Geografii i Planowania Przestrzennego z Lizbony, osobą odpowiedzialną za prowadzenie
monitoringu przyrodniczego w projekcie LIFE. Na terenie ww. parku narodowego
prowadzona jest druga część projektu LIFE NAT/PT/950. Wśród działań w terenie, poza
dostosowaniem środowiska dla optymalnego rozwoju cisa, prowadzi się również usuwanie
gatunków podatnych na pożary, ograniczając w ten sposób jeden z najważniejszych
czynników ryzyka dla tego gatunku i przyczyniając się do odbudowy jego populacji.
Kolejne spotkanie w ramach wizyty zagranicznej miało miejsce w Barreiro koło
Lizbony. Miało ono na celu zapoznanie się z projektem LIFE13 BIO/PT/000386
“Biodiscoveries” – Invasive species control through public participation” („Kontrola
gatunków inwazyjnych poprzez udział społeczeństwa”). Projekt realizowany jest przez
instytucję publiczną – Urząd Miasta Barreiro. Celem projektu jest ochrona lasów w rezerwacie
Machada, w tym występujących tam rodzimych gatunków zagrożonych roślin m.in.
Euphorbia uliginosa. Najważniejszym działaniem jest opracowanie alternatywy dla
tradycyjnych modeli walki z inwazyjnymi gatunkami obcymi roślin, polegającej na
połączeniu sektora publicznego oraz silnego wsparcia wolontariatu. Wolontariusze –
mieszkańcy Barreiro, aktywnie biorą udział w usuwaniu gatunków inwazyjnych – akacji i
karpobrotu jadalnego (Carpobrotus edulis), licznie występujących na tym obszarze. W
końcowym etapie projektu, do utrzymania efektów osiągniętych po usunięciu gatunków
inwazyjnych, przewidziany jest na tym terenie wypas bydła. Projekt trwa 5 lat. Rozpoczął
się 1 lipca 2015 r. i zakończy się 1 lipca 2019 roku. Oprócz ochrony bioróżnorodności (celem
jest m.in. utworzenie dojrzałych lasów dębów korkowych), skierowany jest na edukację i
szeroką kampanię informacyjną.
Pracownicy Polskiego Towarzystwa Służb Ochrony Przyrody spotkali się z
przedstawicielem władz gminy oraz z dwojgiem pracowników zaangażowanym w projekt
(Andreia Pereira i Nuno Cabrita). Uczestnicy wizyty studyjnej zwiedzili Centrum Edukacji
Środowiskowej zarządzane przez gminę, a w czasie wyjazdu terenowego zapoznali się ze
środowiskiem lasu Machada położonego w Dolinie Tagu, obejrzeli gatunki rodzime, a także
inwazyjne gatunki obce i zapoznali się z metodami ich usuwania, realizowanymi w ramach
projektu LIFE. Dodatkowo wymieniono doświadczenia w zakresie profesjonalnej fotografii
przyrodniczej, w której specjalizuje się pracownik projektu, Nuno Cabrita.
Wizyta studyjna pracowników Polskiego Towarzystwa Służb Ochrony Przyrody w
Portugalii zaowocowała na wielu polach. Spotkania z naukowcami osobami realizującymi
projekty – przedstawicielami służb ochrony przyrody, centralnej instytucji zarządzającej
ochroną przyrody i lasami w Portugalii, czy reprezentantami władz samorządowych, były
okazją do wymiany doświadczeń z zakresu specyfiki ochrony przyrody w obu krajach,
zarówno pod względem merytorycznym, technicznym, jak i administracyjnym. Ponadto dały
one szansę promowania Towarzystwa. Liczne wizyty terenowe w trakcie tego wyjazdu
przyczyniły się do poszerzenia wiedzy członków PTSOP na temat walorów przyrodniczych
tego kraju, stanu zachowania obszarów chronionych, różnych problemów dotykających
ochronę przyrody oraz zajmujące się tym służby, a także na temat sposobów zwalczania tych
problemów za pośrednictwem programu LIFE. Nawiązane kontakty, podtrzymane po
powrocie do kraju, wiążą się z obustronną deklaracją dalszej współpracy oraz chęcią
udzielenia pomocy i doświadczenia w razie problemów pojawiających się w działaniach
ochroniarskich. Obejrzane projekty i podpatrzone pomysły stanowią też ważny element
inspiracji do przygotowywania nowych projektów skierowanych na ochronę środowiska w
przyszłości.